Aajkal Daily: Friday, August 15, 2025.
ભારતીયોએ 10 વર્ષમાં એટલા પૈસા વિદેશમાં મોકલ્યા છે કે લગભગ 62 આઈઆઈટી બનાવી શકાય છે. માહિતી અધિકાર હેઠળ પૂછવામાં આવેલા પ્રશ્નના જવાબમાં ભારતીય રિઝર્વ બેંક દ્વારા શેર કરવામાં આવેલા ડેટા પર નજર કરીએ, તો છેલ્લા દાયકામાં ભારતીયોએ વિદેશમાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓના શિક્ષણ માટે 1.76 લાખ કરોડ રૂપિયાની મોટી રકમ વિદેશમાં મોકલી છે. સેન્ટ્રલ બેંક દ્વારા શેર કરવામાં આવેલ આ ડેટા ભારતના વિદેશ શિક્ષણ પરના ખર્ચના સ્કેલને રેખાંકિત કરે છે અને ઉચ્ચ અભ્યાસમાં સ્થાનિક ક્ષમતા અને ગુણવત્તા પર પ્રશ્નો ઉભા કરે છે.
એક દાયકામાં વાર્ષિક ઉપાડ ખૂબ જ વધ્યો
2023-24માં, ભારતીયોએ વિદેશમાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓના શિક્ષણ માટે 29,000 કરોડ રૂપિયા વિદેશમાં મોકલ્યા, જો કે આ આંકડો પાછલા વર્ષે મોકલવામાં આવેલી રકમ કરતા થોડો ઓછો હતો. જ્યારે, એક દાયકા પહેલા 2014 સુધી, ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે વિદેશમાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓ પર ખર્ચનો વાર્ષિક આંકડો ફક્ત 2,429 કરોડ રૂપિયા હતો. તે જ સમયે, નાણાકીય વર્ષ 2022-23 માં શિક્ષણ માટે ઉપાડ 29,171 કરોડ સુધી પહોંચ્યો હતો, જે છેલ્લા દાયકામાં 1200% નો વધારો દર્શાવે છે.
ખર્ચ વધ્યો, વિદેશ જતા લોકોની સંખ્યા ઘટી
એક તરફ, છેલ્લા 10 વર્ષમાં ભારતીયો દ્વારા વિદેશમાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓ પર ખર્ચ કરવામાં આવતી રકમમાં વર્ષ-દર-વર્ષ વધારો થયો છે. બીજી તરફ, 2024 માં, ભારતમાંથી અભ્યાસ માટે વિદેશ જતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે અને આ આંકડો 15% નો ઘટાડો દર્શાવે છે. જો આપણે આ પાછળનું કારણ જોઈએ, તો વિશ્વભરના દેશોએ તેમના વિઝા નિયમો કડક કર્યા છે, જેના કારણે આ ઘટાડો થયો છે.બ્યુરો ઓફ ઇમિગ્રેશનના ડેટાને ટાંકીને, એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે વર્ષ 2024 માં, 7,59,064 વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસ માટે વિદેશ ગયા હતા, જે પાછલા વર્ષ 2023 કરતા ઘણા ઓછા હતા, જ્યારે 8,92,989 વિદ્યાર્થીઓ ભારતથી વિદેશ આવ્યા હતા. જો કે, આ પહેલા, જો આપણે 2022 ની વાત કરીએ, તો 7,50,365 વિદ્યાર્થીઓ વિદેશ ગયા હતા. નોંધનીય છે કે BoI ના આંકડા એવા પ્રવાસીઓને ટ્રેક કરે છે જેમણે તેમની મુલાકાતનો હેતુ સંશોધન/શિક્ષણ તરીકે જાહેર કર્યો હતો. એવું પણ કહેવામાં આવ્યું હતું કે 2024 માં સંખ્યામાં ઘટાડો થવા છતાં, આ આંકડો 2019 ના કોરોના પહેલાના સ્તર કરતા ઘણો ઉપર રહ્યો, જે 5,86,337 વિદ્યાર્થીઓ હતા.
62 આઈઆઈટી બનાવવામાં 2,823 કરોડનો સંભવિત ખર્ચ
આ રીતે સમજી શકાય કે ભારતીયો દ્વારા શિક્ષણ પાછળ ખર્ચ કરવા માટે વિદેશમાં મોકલવામાં આવેલા આટલા બધા પૈસાથી દેશમાં ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી જેવી 60 થી વધુ સંસ્થાઓ કેવી રીતે સ્થાપિત થઈ શકે. 2014 ના એક અહેવાલમાં, આઈઆઈટી સ્થાપવાનો કુલ ખર્ચ રૂ. 1,750 કરોડ હોવાનો અંદાજ હતો, જે ફુગાવાને સમાયોજિત કર્યા પછી, 2025માં પ્રતિ આઈઆઈટી રૂ. 2,823 કરોડ થઈ જાય છે.આ મુજબ, જો છેલ્લા દાયકામાં વિદેશમાં મોકલવામાં આવેલા રૂ. 1.76 લાખ કરોડના આધારે ગણતરી કરીએ, તો આ રકમથી લગભગ 62 આઈઆઈટીને ધિરાણ આપી શકાય છે.
સરકારના શિક્ષણ બજેટ કરતાં ત્રણ ગણું
બીજા આંકડા પર નજર કરીએ તો, કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા 2025-26 માં ઉચ્ચ શિક્ષણ વિભાગને ફાળવણી 50,077.95 કરોડ રૂપિયા છે, જે પાછલા નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે 46,482.35 કરોડ રૂપિયા હતી. એટલે કે, સરકારી ફાળવણીમાં લગભગ 8 ટકાનો વધારો કરવામાં આવ્યો છે. તેમ છતાં, આ રકમ ભારતીયો દ્વારા વિદેશમાં શિક્ષણ પર કરવામાં આવેલા ખર્ચ કરતાં ઘણી ઓછી છે.તે જ સમયે, છેલ્લા દાયકામાં વિદેશમાં મોકલવામાં આવેલા 1.76 લાખ કરોડ રૂપિયાની રકમ નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટે સરકારના ઉચ્ચ શિક્ષણ બજેટ કરતાં ત્રણ ગણી વધારે છે, જે 50,077.95 કરોડ રૂપિયા છે. દરમિયાન, જ્યારે વિદેશી શિક્ષણ સંબંધિત વ્યવહારોની સંખ્યા વિશે પૂછવામાં આવ્યું ત્યારે રીઝર્વ બેન્કે એમ પણ કહ્યું કે 2018-19 પહેલાનો ડેટા ઉપલબ્ધ નથી.
.JPG)
.JPG)
